Intimidatie en bedreiging lijken in het openbaar bestuur welhaast standaardpraktijk te zijn geworden. Dat moeten we niet accepteren, zo luidde de boodschap tijdens het Najaarscongres 2025 van de VNG Utrecht. Dat betekent harde grenzen stellen aan wat wel en niet toelaatbaar is en die streng handhaven. Maar ook: incidenten niet bagatelliseren of wegpoetsen maar aan de kaak stellen en bespreekbaar maken.
‘Tot hier en niet verder’, luidde het motto van het Najaarscongres waarvan deze keer Bunnik gastgemeente was. De locatie, Fort bij Vechten, was in dat opzicht goed gekozen, aldus Mark Röell, voorzitter van de VNG Utrecht en burgemeester van Baarn. “Hier komt weerbaarheid maximaal tot uiting.”
Na het vermakelijke welkomstwoord van Ruud van Bennekom, burgemeester van Bunnik, ging dagvoorzitter Mark Röell in afwijking van eerdere edities direct over tot de behandeling van het congresthema: bedreiging, intimidatie en bestuurlijke weerbaarheid als reactie daarop. De video die ter introductie werd getoond, maar vooral de persoonlijke verhalen van drie bestuurders hierover maakten behoorlijke indruk en zetten bovendien de toon voor het vervolg.
Persoonlijke bedreigingen
Julie d’Hondt, wethouder van Bunnik, vertelde over haar ervaring als Statenlid van de provincie Utrecht. Zij diende destijds een motie in over zwarte piet en maakte daarin een vergelijking met het eveneens ‘ouderwetse’ Jip en Janneke. Dat werd verdraaid door een collega Statenlid die een tweet de wereld instuurde als zou de PvdA Jip en Janneke willen verbieden. “Binnen 24 uur kreeg ik duizenden bedreigingen over me heen. Daar heb ik wel een aantal hele vervelende dagen door gehad.”
Shalandra Hitipeuw, wethouder van Vijfheerenlanden, wist al bij voorbaat dat zij, na het aankondigen van een nieuwe opvanglocatie voor asielzoekers, zich kon opmaken voor het nodige rumoer. Het bleek echter nog veel erger te kunnen. Ze kreeg een wagonlading beledigende opmerkingen over zich heen, variërend van ‘Hoe kan een buitenlander nou wethouder worden’ en ‘asielhoer’ tot de oproep om haar op te hangen. Ook werd Hitipeuw op straat lastiggevallen, nageroepen en achtervolgd. “Erg bedreigend en heel naar.”
Donja Hoevers, fractievoorzitter van D66 in De Bilt op haar beurt was op de intensive care beland na een longembolie. Daarover had ze op social media een bericht geplaatst, waar vervolgens honderden reacties op kwamen waarvan een groot aantal veel te ver ging: ‘Ik hoop dat je sterft, want je houdt een bed bezet.’ Hoevers: “Het was vreselijk. Daarom ben ik ook heel blij dat dit thema vandaag centraal staat.”
‘Gevoel van veiligheid is weg’
De impact op de bestuurders en hun omgeving was groot. Wethouder d’Hondt: “Je gaat toch angstiger de openbare ruimte in. Je wordt er ook paranoïde ervan. Het heeft al met al wel een tijdje gekost voor ik mijn zelfvertrouwen terug had.”
Collega Hitipeuw deelde die mening: “Het gevoel van veiligheid is weg. Bovendien zag ik de impact hiervan op mijn broer en moeder. Zij dachten ook: het hoeft niet bij woorden te blijven maar kan ook daden tot gevolg hebben.”
“Sommige mensen schrikken want wisten niet dat dit bestaat”, aldus Hoevers. “Andere mensen trekken zich er niet zoveel van aan of durven er niet over te praten. Dat laatste vind ik wel ernstig. Want zo schaad je de democratie.”
D’Hondt kreeg zelfs het advies vanuit haar partij om niet te reageren. “Dan waait het vanzelf over, werd gezegd. Ik ben het daar absoluut niet mee eens. Dat is ook mijn boodschap aan mensen die dit ook meemaken: doe je verhaal. Voorkom dat er over je wordt gepraat maar zorg ervaar dat er met je wordt gepraat. De mensen die het gedaan hebben moet de gevolgen dragen, niet mensen zoals ik.”
In Vijfheerenlanden kreeg Hitipeuw de steun van de burgemeester en haar collega’s. “Dat heb ik erg gewaardeerd.” Daarnaast ging zij het gesprek aan met degene die haar had bedreigd en publiekelijk zei te willen ophangen. “Ik voelde me best kwetsbaar. Maar de dialoog bood uiteindelijk ruimte voor inzicht, maar ook voor menselijkheid.”
Naast alle steun en begrip kreeg Hoevers op haar beurt ook te maken met collega’s die geen begrip toonden. “Eén collega zei zelfs dat ik teveel in de slachtofferrol kroop. Wie mij kent weet: dat doe ik nooit. Het gaat niet ook helemaal niet om mij, het gaat om de democratie.”
Neem de controle
In reactie op de hele affaire rond D’Hondt stelde de provincie Utrecht een agressieprotocol op. Daarin kwamen ook de omgangsvormen in Provinciale Staten aan bod. D’Hondt: “Je kunt elkaar te vuur en te zwaard bestrijden, maar doe dat altijd met open vizier. En geef online geen steken onder water aan het adres van mensen die een andere mening hebben. Doe er niet aan mee.”
Voor Hitipeuw was de voornaamste les dat het belangrijk is om elkaar te blijven vasthouden, “hoe moeilijk dat ook is”. Voor haarzelf was er ook een les te leren: “Ik moet vooral ook lief blijven voor mezelf. Het is lastig om je grens aan te geven. Als de situatie even niet meer houdbaar is moet je de ruimte opeisen om even rust of afstand te nemen. Neem controle over je eigen grenzen en je eigen veiligheid.”
Volgens Hoevers is het met name belangrijk om niet onder te duiken of uit de openbaarheid te verdwijnen. “Ik heb bijvoorbeeld direct de burgemeester en de griffier geïnformeerd en de lokale pers gezocht. Maar vraag ook buiten je gemeente om hulp. Op allerlei plekken zijn mensen waar je mee kunt praten: bij het ministerie van BZK, de Burgemeesterskring, de Wethoudersvereniging en Raadslid.nu. Dat is mijn voornaamste advies: Praat er vooral over en blijf er niet alleen mee zitten.”
Weerbaar bestuur
In zijn bijdrage aan het congres stelde Hans Oosters, commissaris van de Koning in de provincie Utrecht dat uit de ervaringen van de drie bestuurder een aantal lessen te leren is. Een eerste les: “Bedreiging en intimidatie zijn niet te objectiveren. Uiteindelijk gaat het erom wat het met jou en je directe omgeving doet. Neem de tijd om het op je te laten inwerken. Zonder het te normaliseren of te bagatelliseren. Daar mag nooit sprake van zijn.”
Een andere les is dat direct moet worden opgetreden als het te ver gaat. Zelf heeft Oosters ook de nodige ervaring met wat hij typeert als ‘enthousiaste fans van het openbaar bestuur’. “We kennen ze allemaal. En als je niet op hun acties reageert, escaleert het altijd. Daarom moet je al direct bij het eerste mailtje acteren. Laat zo’n moment niet glippen.”
Daarnaast is gekeken of er een bestuurlijke reactie mogelijk was. Daar is uiteindelijk het Manifest Weerbaar Bestuur uit voortgekomen. De kern is: we moeten ons weerbaar opstellen tegen intimidatie en bedreiging. Zero tolerance is de norm. Intimidatie en bedreiging accepteren we nooit. We melden het daarom altijd en maken het ook altijd bespreekbaar. En minstens zo belangrijk: ontzorg degene die het overkomt. Laat anderen in jouw belang optreden. Maak iemand anders verantwoordelijk om hierop te reageren.”
- Lees hier het Manifest Weerbaar Bestuur
- Lees hier de Handreiking Weerbaar Bestuur in de provincie Utrecht
Gewenste omgangsvormen
Uit de reacties in de zaal bleek dat veel gemeenten aan dat laatste ook al handen en voeten aan hebben gegeven, in de vorm van een speciale veiligheidsfunctionaris of een duidelijk centraal aanspreekpunt.
Vijfheerenlanden ging zelfs nog een stap verder. Na de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 is daar volgens burgemeester Sjors Fröhlich met ‘Fier op Reis’ een ‘nieuwe grens’ gesteld. “In het kader daarvan hebben we opgeschreven hoe wij vinden dat je respectvol met elkaar omgaat in deze gemeente. En dat werkt heel goed. Het helpt om met elkaar unaniem afspraken te maken over de gewenste omgangsvormen. Want dan handhaaf je het ook met elkaar.”
Bestuurswisselingen
In de aansluitende Algemene Ledenvergadering werd onder andere afscheid genomen van Rachel Streefland en Martien Brander als bestuurslid van de VNG Utrecht. Ook werd aangegeven dat Hans Buijtelaar na zijn terugtreden als wethouder van Wijk bij Duurstede geen bestuurslid meer is. De leden stemden vervolgens in met de benoeming van Leontine Vermond, gemeentesecretaris van Soest, tot bestuurslid.
Strijdbaar
Na de ALV ging voorzitter Röell in gesprek met Sharon Dijksma, voorzitter van de landelijke VNG en burgemeester van Utrecht. Het zijn spannende tijden voor de VNG, met de landelijke verkiezingen net achter de rug en een cruciale ledenvergadering voor de boeg, aldus Dijksma. Plus een Overhedenoverleg, waar wat de VNG betreft twee belangrijke punten op de agenda staan.
Ten eerste het begrip van de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties voor de twijfel die Geert Wilders had gezaaid over het verloop van de verkiezingen. “Als je als hoeder van de democratie gaat meehuilen met de wolven in het bos en twijfel niet weerspreekt, dan is dat hele verkeerde zaak.”
Ten tweede het dossier rond asiel en migratie. “Er wordt niet overlegd en we komen er in het ambtelijk overleg niet goed uit. Voor de verkiezingen was er al geen gesprek mogelijk maar ook nu is het nog steeds niet geregeld.”
De VNG hoopt in ieder geval dat er nu langs de lijn van de inhoud een stabiel meerderheidskabinet tot stand komt. Dijksma: “Ik hoop dat er minder vanuit de partij-ideologie en meer met een pragmatische blik naar wordt gekeken.”
Gevraagd naar haar mening over het congresthema erkende Dijksma niet onbekend te zijn met bedreiging en intimidatie. “Het werk dat je doet en de dynamiek die dat met zich meebrengt heeft onmiskenbaar effect op je veiligheid. Ik vind het voor mijn kinderen nog wel het meest vervelend. Gelukkig ben ik niet bang uitgevallen. Maar je mag natuurlijk ook niet te naïef zijn.”
Als burgemeester van Utrecht heeft Dijksma te maken gehad met ongewenst bezoek tijdens een raadsvergadering en met name ook ‘een hoop gedonder’ van supporters van de FC Utrecht. “De Galgenwaard is de meest onveilige plek voor mij.” Het onderstreept wat haar betreft het belang van het thema. “Ik zie te vaak dat collega’s in het openbaar bestuur stoppen, omdat ze zich niet veilig voelen. Daar word ik erg strijdbaar van.”
LEADER
Na de bijdrage van Dijksma was het woord aan burgemeester Ruud van Bennekom en zijn collega Petra Doornenbal van Renswoude. Zij hielden naar eigen zeggen een ‘STER-spotje’ over LEADER, een Europees subsidieprogramma voor de ontwikkeling van het platteland.
Van Bennekom en Doornenbal zijn respectievelijk voorzitter en vice-voorzitter van LEADER Oost, die samen met Weidse Veenweiden/Utrecht West het Europese subsidieprogramma in de provincie Utrecht uitvoert.
Zij riepen de aanwezigen op te komen met goede ideeën of initiatieven voor de ontwikkeling van het platteland. Van Bennekom: “Voor beide gebieden is nog anderhalf miljoen euro beschikbaar de komende anderhalf jaar.” Doornenbal: “Het zou leuk zijn als we dat potje een keer kunnen opmaken.”
Uitreiking Waarderingsprijs 2025
Tot besluit van het Najaarscongres werd de Waarderingsprijs Utrechtse Gemeenten 2025 uitgereikt. IJsselstein en Vijfheerenlanden zijn uitgeroepen tot de gezamenlijke winnaars van deze tweede editie van de Waarderingprijs.
De Waarderingsprijs is toegekend door een onafhankelijke jury, gevormd door de oud-bestuursleden van de vereniging van Utrechtse gemeenten Cees van Eijk, Astrid van de Klift en Jorrit Eijbersen. Aan de uitreiking ging een korte vragenronde vooraf, waarin de verantwoordelijke wethouders Shalandra Hitipeuw (Vijfheerenlanden) en Eveline Schell (IJsselstein) hun nominaties nader konden toelichten.
Gemeente IJsselstein ontving de prijs voor het initiatief ‘De IJsselsteinse jacht’, een project dat is gebaseerd op het televisieprogramma ‘Jachtseizoen’ en de verbinding legt tussen het veiligheidsbeleid en het jeugdbeleid.
Gemeente Vijfheerenlanden won met het project ‘Taaltraject naar werk’. Dit initiatief is ontplooid om vluchtelingen in een noodopvanglocatie op een bedrijventerrein aan de hand van taallessen te helpen bij hun integratie en participatie.
Voorzitter Mark Röell deed namens de VNG Utrecht de oproep de projecten waar mogelijk navolging te geven. Daarnaast riep hij alle 26 Utrechtse gemeenten op mee te doen aan de editie van 2026. “Denk na over alle leuke, interessante en inspirerende projecten waar andere gemeenten iets mee kunnen en stuur ze in!”
