“Vertrouwen van burgers in de overheid is afhankelijk van de zekerheid die de overheid kan bieden bij de oplossing van maatschappelijke problemen”, aldus informateur Herman Tjeenk Willink in zijn eindverslag aan de voorzitter van de Tweede Kamer. “Zekerheid dat de overheid doet wat ze zegt en zegt wat ze doet.” Zijn opmerking sluit naadloos aan bij wat de Raad van State eerder deze maand al opmerkte in zijn jaarverslag.
In de verhouding tussen burger en overheid zal volgens Tjeenk Willink de burger de overheid alleen vertrouwen als deze betrouwbaar is en uitgaat van vertrouwen in burgers. “De gemeenschappelijke basis hiervoor is gelegen in de democratische rechtsorde die, mede door de sociale grondrechten, ook een sociale rechtsorde is. Het functioneren van de overheid als een bedrijf dat ‘gemanaged’ moest worden met de burger als klant en kostenpost, heeft deze gemeenschappelijke basis aangetast.”
Volgens Tjeenk Willink is de kindertoeslagaffaire ‘uitzonderlijk, maar geen uitzondering.’ Dit moet hersteld worden, meent de informateur. Onder andere door erkenning van en steun aan burgerinitiatieven (maatschappelijke democratie). “Maar bovenal wordt vertrouwen gediend door duidelijk over de verwachtingen over en weer, van burgers en overheid; een nieuw sociaal contract.”
Wederkerigheid
Half april wees de Raad van State in zijn jaarverslag ook al op het belang daarvan. “De democratische rechtsstaat is gestoeld op wederkerigheid, door sommigen getypeerd als een sociaal contract. Burgers spreken vertrouwen uit in overheden, door de overheden en hun optreden democratisch te legitimeren en door de gelegitimeerde regels werkelijk na te leven, al gaan die soms in tegen directe individuele belangen.”
Zonder dat vertrouwen kunnen overheden binnen de rechtsstaat niet goed en overtuigend functioneren en zou de rechtsstaat leeg zijn, aldus de Raad van State. “Daartegenover staat dat zij dit vertrouwen ook moeten waarmaken door beleid te maken dat werkt en daarbij de rechten van burgers te eerbiedigen, door hen te ondersteunen in hun sociale behoeften en hen te laten deelnemen in de machtsuitoefening. Deze symbiose van vertrouwen is essentieel voor een goed functionerende rechtsstaat.”
Responsiviteit staat daarin centraal. Hierbij is het noodzakelijk dat “overheden oog hebben voor burgers en dat burgers ook merken dat de rechtsstaat om hen draait. Overheden moeten daarvoor op passende en stabiele wijze reageren op signalen uit de samenleving. Dat betekent niet dat zij de boosheid overnemen en te makkelijk meegaan in de roep om stevige of juist minder stevige maatregelen. Dat betekent wel dat zij de publieke opinie ernstig nemen en zich realiseren dat belangen van burgers uiteenlopend en complex zijn. Dit verlangt van overheden dat zij consistent zijn in hun beleidskeuzes en dat zij een eerlijk verhaal vertellen over de afwegingen die zij bij deze beleidskeuzes hebben gemaakt.”
- Klik hier voor het bericht daarover in Binnenlands Bestuur.
De vertrouwenskwestie is een van de thema’s die een rol spelen bij de herwaardering van de publieke sector. De VNG Utrecht wijdt haar Voorjaarscongres daaraan. Klik hier voor het programma en de mogelijkheid tot deelname.
