De ‘Resolutie VNG inzet kabinetsformatie’ laat aan duidelijkheid niets te wensen over. Gemeenten zijn pas bereid om afspraken te maken over beleidsambities nadat met het kabinet goede afspraken zijn gemaakt over de financiën. Dat kan voor niemand als een verrassing komen, meent voorzitter Maarten Divendal van de VNG Utrecht.
De inzet van de VNG voor de komende kabinetsformatie wordt in de Buitengewone ALV van aankomende vrijdag 12 februari voorgelegd aan de leden. Het is een scherpe en duidelijke koers, die de VNG wil gaan varen. Langs vier sporen wil zij de gemeenten weer greep laten krijgen op de financiële situatie na de decentralisaties. Want die is in veel gevallen belabberd te noemen.
In de eerste plaats wil de VNG dat een volgend kabinet de gemeenten structureel meer financiële armslag geeft. Geld dat zij nodig hebben om uitvoering te geven aan de vele taken en verantwoordelijkheden die er de laatste jaren bij zijn gekomen. “Veel gemeenten kampen met ernstige financiële problemen en de huidige interbestuurlijke verhoudingen werken beklemmend in plaats van ondersteunend. De tekorten, die voortkomen uit keuzes van eerdere kabinetten, tasten de autonomie en de slagkracht van gemeenten aan om bij te dragen aan de oplossingen die Nederland nodig heeft om sterker uit de crisis te komen.”
Wet Decentraal Bestuur
Een tweede spoor betreft de Wet Decentraal Bestuur (WDB). Volgens de VNG is zo’n wet nodig om de interbestuurlijke verhoudingen tussen gemeenten en de Rijksoverheid weer in balans te brengen. Het wetsvoorstel, dat de VNG op dit moment aan het voorbereiden is, voorziet in het herstel van het evenwicht tussen de diverse bestuurslagen.
Ten derde werkt de VNG samen met het Interprovinciaal Overleg en de Unie van Waterschappen aan een gezamenlijke agenda over thema’s als wonen en leefomgeving, klimaat en energie, regionale economie (sterker de crisis uit) en digitalisering. Ook is er aandacht voor de manier waarop interbestuurlijke samenwerking vorm krijgt. De Utrechtse gemeenten hebben hiervoor al de nodige input geleverd.
Tot slot moet de focus op uitvoering worden gelegd. Blijkens de resolutie heeft de overheid nog een slag te maken in dienstverlening en contact met de overheid met een menselijke maat. “Gemeenten willen de menselijke maat leidend laten zijn in het contact met inwoners, vooral als het gaat om kwetsbare groepen.”
Wethouders Financiën voerden in de zomer van 2020 zelf actie onder de noemer #gemeenteninnood.
‘Urgentie bij gemeenten is hoog’
De inhoud van de resolutie kan voor niemand als een verrassing komen, vindt Maarten Divendal, burgemeester van De Ronde Venen en voorzitter van de VNG Utrecht. “Voor iedereen is duidelijk dat de urgentie bij veel gemeenten hoog is. Het is goed om te zien dat de VNG steeds beter in staat is om goed te vertalen wat er breed leeft bij alle gemeenten, los van de diverse bloedgroepen binnen de VNG.”
Er is veel overleg geweest hierover, weet hij. “Niet alleen met de wethouders van de grote steden, de M50 (het platform middelgrote gemeenten), de plattelandsgemeenten van P10 of de grensregiogemeenten. Maar echt met iedereen. Je mag er daarom ook vanuit gaan dat er breed draagvlak is binnen de vereniging voor deze resolutie.”
En juist dat draagvlak is cruciaal. “We laten ons als lokaal openbaar bestuur niet tegen elkaar uitspelen. Deze resolutie verwoordt perfect wat ons gemeenschappelijk belang is. Met de goede focus: eerst de financiën, dan de bestuurlijke verhoudingen.”
Ambities realiseren
Divendal vindt het sterk dat de gemeenten zelf met een wetsvoorstel willen komen, op basis waarvan hun bestuurlijke en financiële positie wettelijk wordt vastgelegd. “Dit voorstel voorkomt dat we in het overleg met het kabinet al meteen een soort vraaghouding moeten innemen en vervolgens maar moeten afwachten wat de uitkomst daarvan zal zijn. Als je wettelijk vastlegt dat er bij bepaalde taken ook bepaalde financiën horen, dan is dat een grote stap voorwaarts.”
Het zal ook helpen in de discussie over de herverdeling van het gemeentefonds, die sinds vorige week in alle heftigheid wordt gevoerd. “Het herijkingsvoorstel van demissionair minister Ollongren van BZK ligt er nu. Wat daarvan over blijft moet nog blijken uit de consultatieronde. Maar in het algemeen is het natuurlijk niet zo dat, als je de armoede anders verdeelt onder gemeenten, degenen die er het minst last van hebben het er vervolgens bij laten zitten. Dat kan niet en gaat ook niet gebeuren. Want deze beoogde herverdeling leidt niet tot een structurele oplossing van de problemen van gemeenten. En dat is juist wel de inzet van deze resolutie.”
Kabinet heeft gemeenten nodig
Is de resolutie daarmee een hamerstuk tijdens de komende ALV? “Het is een te belangrijk voorstel om als hamerstuk af te doen. Want dat impliceert een beetje alsof er niet meer over gesproken hoeft te worden. Dat is zeker niet het geval. Tegelijkertijd denk ik wel dat het voorstel nagenoeg en misschien wel geheel unaniem zal worden aangenomen.”
Divendal verwacht daarom ook dat een volgend kabinet zal luisteren naar wat de VNG heeft te melden. “Ook het volgende kabinet zal zich realiseren, dat zij de gemeenten nodig heeft om haar ambities voor de inwoners van dit land te kunnen realiseren. Wij hebben als gemeenten heel duidelijk aangegeven wat ons aanbod is en wat wij allemaal kunnen leveren. Maar dat vraagt tegelijkertijd iets van het kabinet. Daar hoort bij dat de financiële positie van gemeenten echt moet verbeteren.”
Dat besef heeft overigens het huidige kabinet ook. “Maar het wordt nu veelal tijdelijk, met het nodige houtjestouwtjeswerk geregeld. Dit kabinet is niet bij machte gebleken om het ook structureel op te lossen. Mijn hoop is dat een volgende coalitie daar wel toe aan in staat zal zijn. Vergeet niet: een kabinet dat zijn coalitieprogramma wil waarmaken, heeft de gemeenten keihard nodig. Dat onderstreept de urgentie en de noodzaak om hier structureel iets aan te doen.”
- Lees ook dit interview met Anita Vlam: Rijk biedt gemeenten onvoldoende financieel perspectief
