De hoeveelheid data van gemeenten over hun inwoners is zo omvangrijk en privacygevoelig, dat daar tot op het hoogste bestuurlijke niveau aandacht voor moet komen. Nog beter zou het zijn als gemeenten op het gebied van informatiebeheer en -veiligheid intensief gaan samenwerken. “Als we elkaar opzoeken kunnen we het veel beter doen.”
Frans Backhuijs
Aldus burgemeester Frans Backhuijs van Nieuwegein, gespreksleider van de bestuurlijke bijeenkomst ‘Samenwerken in de informatiesamenleving’, die donderdag 6 februari 2020 werd gehouden in de raadzaal van het Stadshuis van Nieuwegein. Organisatoren waren de gemeente Nieuwegein en de VNG Utrecht.
Centraal op de bijeenkomst stond de vraag hoe gemeenten moeten omgaan met de voortschrijdende digitalisering van de samenleving. Die levert immers een enorme hoeveelheid informatie op over de meest uiteenlopende zaken. Data, die veelal privacygevoelig zijn, en daarom beschermd moet worden tegen ongewenste indringers. Maar dat is niet het enige, zo benadrukte Patricia Vogel, manager Samen Organiseren van VNG-Realisatie.
Verstrekkend en complex
“Data bieden gemeentebesturen tal van nieuwe mogelijkheden, maar brengen tegelijkertijd heel veel nieuwe uitdagingen met zich mee”, stelde zij. Hoe veelzijdig, verstrekkend én complex het vraagstuk van de informatiesamenleving is, blijkt wel uit het feit dat in amper een maand tijd de gijzeling van het computersysteem van de Universiteit van Maastricht, de kwetsbaarheid van Citrix, het stopzetten van het antifraudesysteem SyRI (Systeem Risico Indicatie) en te agressieve cookies op gemeentelijke websites in het nieuws kwamen.
“Het geeft wel aan dat er veel aan de hand is rond informatieveiligheid en -beveiliging”, aldus Vogel. “De gevaren zijn ook groot. Als gemeenten beschikken wij inmiddels over zoveel privacygevoelige informatie dat onze betrouwbaarheid in het geding is als die informatie in verkeerd handen dreigt te vallen.” Sinds 2013 beschikken de gemeenten daarom over een gemeenschappelijke informatiebeveiligingsdienst, die 24/7 bereikbaar is voor advies. “Dat maakt dat je lokaal niets meer hoeft te organiseren.”
Patricia Vogel
Lastendruk verlichten
Het is slechts een van de voordelen die het heeft voor gemeenten om in de informatiesamenleving gezamenlijk op te trekken. Vogel: “We kunnen bijvoorbeeld vele miljoenen besparen door samen diensten in te kopen. Door een contract voor mobiele telefonie centraal aan te besteden zijn we erin geslaagd 200 miljoen te besparen. Dat is gewoon geld verdienen. Geld, dat je nu lokaal voor andere zaken kunt gebruiken.”
Samenwerking leidt daarnaast tot betere oplossingen. Bijvoorbeeld ter verlichting van de administratieve lastendruk. Als gevolg van de drie decentralisaties in het sociaal domein zijn er erg veel administratieve lasten bijgekomen voor zorgaanbieders en gemeenten bijgekomen. Om die lastendruk te verlichten is het Ketenbureau i-Sociaal Domein in het leven geroepen. “Door het op deze wijze in een keer centraal in te richten halen we veel administratieve lasten bij gemeenten weg. Dat levert meer tijd en aandacht op voor de zorgdienstverlening.”
Common ground
Gemeenten hebben ook besloten om samen door te pakken met wat er ‘onder de motorkap’ moet gebeuren. Bij veel gemeenten is de digitale informatiehuishouding inmiddels danig verouderd. Veelal wordt gewerkt met losse softwarepakketten waarmee elke afdeling voor zich gegevens heeft opgeslagen. Uitwisseling van gegevens is gecompliceerd en er kunnen de nodige vraagtekens worden gezet bij de beveiliging ervan. Vogel: “Vernieuwing is heel hard nodig. Feitelijk moet het ICT landschap in zijn geheel hervormd worden. Dat zijn we nu aan het doen in het kader van het common ground project.”
Samenwerking loont, wil Vogel maar zeggen, zeker in een samenleving waarin informatie een steeds voornamere rol gaat spelen. “Dat belang strekt verder dan alleen de informatiespecialisten binnen uw gemeenten. Ook bestuurlijk moet iedereen doordrongen zijn van het feit dat informatie belangrijk is en samenwerking met andere gemeenten noodzakelijk is om de veiligheid en bruikbaarheid ervan te kunnen garanderen.”
- Klik hier voor de presentatie van Patricia Vogel.
Ruben Dood
Beleid versterken
Over de bruikbaarheid van de data sprak Ruben Dood, directeur dienstverlenging en informatieverstrekking bij het Centraal Bureau voor de Statistiek. Hij is onder andere verantwoordelijk voor de urban data centers die gemeenten helpen data in te zetten om hun beleid te versterken.
Het CBS heeft toegang tot alle overheidsdata en ontsluit die ook – in geanonimiseerde vorm – voor de buitenwacht. Dat gebeurt online via Statline en in de vorm van Open Data. Ook worden in opdracht van gemeenten aanvullende statistische diensten verleend.
Een relatief nieuwe loot aan de CBS-stam zijn de Urban Data Centers (UDC), waarvan de eerste in 2016 in Eindhoven werd gezet. Het betrof een samenwerking tussen het CBS en de gemeente, gericht op verbreding, verdieping en verbetering van de gemeentelijke statistieken door koppeling aan de CBS-data en – expertises.
De UDC’s zijn de meest uitgebreide vorm van dienstverlening die het CBS verzorgt. Daarnaast zijn er nog allerlei tussenvormen van data-allianties mogelijk. Zoals de data quickscan, het advies datagedreven werken, het advies datahuishouding, hulp bij uitvoering van projecten, toegang tot microdata en secure data services.
Inzicht en overzicht
Het biedt gemeenten inzicht en overzicht in de beschikbare data. Zij het dat hier wel een waarschuwing op zijn plek is. Dood: “Het CBS is en blijft onafhankelijk en werkt in alle openbaarheid. Ook als een uitkomst van onze data-analyse een gemeentelijk opdrachtgever niet zo goed uitkomt, zullen we die desondanks gewoon bekendmaken. Dat is voor gemeenten soms even wennen. Maar het inzicht dat ons werk oplevert maakt het meer dan waard.”
Een illustratief voorbeeld is in dat opzicht de city deal Zicht op ondermijning (www.zichtopondermijning.nl), in het kader waarvan gemeenten en het CBS de handen ineen hebben geslagen om zicht te krijgen op de effecten van ondermijning op bijvoorbeeld de woningmarkt en drugs gerelateerde criminaliteit.
Deze en andere voorbeelden onderstrepen volgens Frans Backhuijs hoe belangrijk het is voor gemeenten om samen te werken. “Als we elkaar vaker opzoeken, kunnen we het beter doen en vaak ook goedkoper. Eigenlijk is samenwerking in de hedendaagse informatiesamenleving gewoon onmisbaar.”
- Klik hier voor de presentatie van Ruben Dood.
