De Voorjaarsbijeenkomst van de VNG Utrecht werd gehouden op vrijdag 31 mei 2024 in het zalencentrum van de Protestantse gemeente Oudewater. “Vertrouwen in de waagschaal” luidde de titel van de voorjaarsbijeenkomst. Opnieuw stond het vertrouwen van de samenleving in het openbaar bestuur centraal, maar dan in relatie tot participatie en communicatie.
Danny de Vries, burgemeester van gastgemeente Oudewater, opende het congres met een inspirerend betoog over de wijze waarop het openbaar bestuur het vertrouwen van de samenleving kan terugpakken. “Om het verschil te maken moeten we met elkaar als samenleving uit de bubbel van het eigen gelijk”, meent De Vries. “En om het vertrouwen terug te winnen, moeten we – zoals we eerder hoorden tijdens de voorjaarsbijeenkomst in Lopik – naast het investeren in de drie B’s, – bekwaamheid, betrouwbaarheid en betrokkenheid – ook af van het mechanisme van uitsluiting dat in allerlei facetten in onze maatschappij, al eeuwen terug, is doordrongen.”
De Vries nam de aanwezigen terug naar de tijd van de heksenvervolgingen. “De heksenvervolgingen zijn een voorbeeld van het ernstig uit de hand lopen van maatschappelijke ontwikkelingen waarbij angst en haat de leidraad vormden. Dat leidde in die tijd tot massale uitsluiting en zelfs massamoord.” Dat mechanisme van uitsluiting is nu ook in onze samenleving aanwezig, aldus De Vries. “Dit leidt, bewust of onbewust, tot verschillende vormen van uitsluiting en polarisatie.” Sociale media spelen hierin volgens hem een versterkende rol. “De brandstapel van toen, is nu een ‘digitale brandstapel’ geworden.”
Burgemeester Danny de Vries van Oudewater
Meer oog voor nuance
De oplossing ligt volgens De Vries niet in extremiteiten, dus tussen bijvoorbeeld traditioneel links en rechts denken. “Er is veel meer nuance, waar we als overheid oog voor moeten hebben. Oog hebben voor iedereen. Oog hebben voor de realiteit en sociale betekenisgeving, de ruimte geven die we als mensen nodig hebben om gezond te kunnen leven.”
Voor bestuurders is het daarnaast van groot belang om vertrouwen op te bouwen. En daarvoor is persoonlijk contact essentieel. De Vries: “Als je je gehoord voelt en ziet dat de ander betrokken is, werkt dat ook vertrouwenwekkend. Hier ligt dus niet alleen een rol voor de overheid in het algemeen, maar in het bijzonder ook voor raadsleden, wethouders en burgemeesters. Ofwel: we moeten de balans terug brengen tussen handelen in werkelijkheid of realiteit. Minder uitgaan van hetgeen is bedacht en meer kijken naar wat er werkelijk aan de hand is.”
Bestuurders hebben de sleutel kortom in eigen handen om het vertrouwen in de overheid terug te krijgen. “Daar hoort ook bij dat je tijd hebt om elkaar te leren kennen en kunt gaan ervaren of iemand doet wat hij zegt en zegt wat hij doet.”
Maarten Divendal, voorzitter VNG Utrecht, leidt de Algemene Ledenvergadering
Algemene Ledenvergadering
Daarna was het woord aan Maarten Divendal, burgemeester van De Ronde Venen en voorzitter van de VNG Utrecht. Hij voerde het congres langs de diverse punten van de Algemene Ledenvergadering.
Commissies en colleges van de landelijke VNG
Na de ALV volgde een aantal korte gesprekken met leden van de commissies en colleges van de landelijke VNG.
Dit programma-onderdeel werd geopend met een videoboodschap van directeur Leonard Geluk, die deze keer verhinderd was om in persoon het congres toe te spreken.
Aan het woord kwam bijvoorbeeld Willem-Jan Stegeman (wethouder van Amersfoort en lid van de Commissie Financiën), die onder andere opmerkte dat het ravijnjaar nog steeds niet is opgelost en er bij de gemeentelijke taken nog steeds niet voldoende spreekwoordelijke knaken zin bijgevoegd.
Hans Buijtelaar (wethouder van Wijk bij Duurstede en lid van de Commissie ruimte, wonen en mobiliteit) vertelde over de onzekerheid rondom de uitvoering van bouwplannen, die is ontstaan in reactie op het verschoven kiezerslandschap na de landelijke verkiezingen.
Jan Kuiper (eveneens wethouder van Wijk bij Duurstede en lid van het College van Arbeidszaken ) verklaarde weliswaar deel uit te maken van een behoorlijk technisch college, “totdat je een nieuwe CAO afspreekt”.
Dylan Lochtenberg (wethouder van Veenendaal en voorgedragen als lid van de Commissie Zorg, Jeugd en Onderwijs) stelde dat kinderen die zware zorg nodig hebben dat altijd moeten krijgen, maar dat “de tekortschietende capaciteit een zorgpunt” is.
Hendrie van Assem (raadslid van Woerden en lid van de Commissie Raadsleden en Griffiers) tot slot lichtte het besluit toe om de lokale en streekomroep voortaan op rijksniveau te financieren. “Daarmee knippen we helaaseen verbinding door”.
Relatie met Brussel
Het sloot naadloos aan op de bijdrage van Marieke Schouten, wethouder te Nieuwegein, voorgedragen als lid van de VNG Commissie Europa en Internationaal. Zij sprak over de relatie van gemeenten met ‘Brussel’, het Comité van de Regio’s en het Zero Pollution Stakeholders Platform.
- Klik hier voor de Powerpointpresentatie van Marieke Schouten.
- Klik hier voor het interview dat de redactie van vngutrecht.nl eerder met haar had.
Kindvriendelijke gemeenten
Wethouder Hugo Prakke van de gemeente Baarn en programmamanager Esther Vreeburg bij UNICEF Nederland verzorgden op de Voorjaarsbijeenkomst van de VNG Utrecht een bijdrage over kindvriendelijke gemeenten en het gelijknamige initiatief van UNICEF.
- Klik hier voor de Powerpointpresentatie van Hugo Prakke en Esther Vreeburg.
- Klik hier voor het interview dat de redactie van vngutrecht.nl eerder met hen had.
Rondetafelgesprek “Vertrouwen in de waagschaal”
In navolging van het Najaarscongres 2023 vond tijdens deze Voorjaarsbijeenkomst wederom een rondetafelgesprek plaats. Onder leiding van Sjors Fröhlich, burgemeester van de gemeente Vijfheerenlanden, spraken Maarten van der Greft (wethouder De Ronde Venen), Daan Giebels, (programmamanager gemeente Utrecht), Lot van Bree (journalist Omroep West), Ans Oude Luttikhuis (lid van Provinciale Staten van Utrecht en fractievoorzitter van BBB) en Danny de Vries (burgemeester van Oudewater) met elkaar over de aanhoudende vertrouwenscrisis tussen het openbaar bestuur en de samenleving.
Samen stad maken
In Utrecht is sinds kort ‘Samen stad maken’ het devies in de strijd tegen het wantrouwen. Daan Giebels: “We willen van de term participatie af. We gaan toe naar samenwerking, als gemeente en inwoners samen werken aan projecten.” Het wantrouwen bij Utrechters jegens het stadsbestuur is op sommige punten best groot, merkt hij. “Er moet van alles en mensen kunnen of willen soms gewoon niet mee in al die transities.” Dat geluid laten doorklinken op bestuurlijk niveau is lastig, erkent Giebels. Nog lastiger is het om het te laten resulteren in wijziging van besluitvorming. “Het is zaak de waarom-vraag af te pellen. Waarom is men in verzet? Dan bereik je iets waar het college mee verder kan.”
Teleurstelling
Lot van Bree volgt als journalist zelf de rechtszaak tegen Haags politicus Richard de Mos op de voet. Volgens Van Bree overheerst de teleurstelling onder de Haagse bevolking dat hij nog steeds niet in het college zit, terwijl zijn partij grote winnaar is van de gemeenteraadsverkiezingen.
“Ze moeten hem niet, is de gedachte. ‘Het establishment zorgt ervoor dat hij geen macht krijgt’. De rechtszaak loopt nu al vier, vijf jaar en heeft veel kapot gemaakt. Bij politieke verschillen kun je nog begrip opbrengen voor elkaar. Maar nu wordt al jaren een partij uitgesloten op basis van een zaak waar nog altijd geen uitspraak is. Dat maakt het ingewikkeld.”
Persoonlijke aanpak
Hoe krijgt het bestuur mensen weer aangehaakt, is de hamvraag. Volgens Danny de Vries door een meer persoonlijke aanpak. “Eén op één contact: daar ligt de kans. Voor de gemeenteraad betekent dat: nog zichtbaarder zijn. Voor wethouders is het devies: ga de stad in met je participatietraject en probeer de mensen bij de planvorming te betrekken. En burgemeesters: ga luisteren wat er in de samenleving speelt en denk na hoe je dat wat je hoort kunt vertalen naar mensen die ermee aan de slag moeten. Er is veel meer handwerk nodig. In de digitale wereld maar ook in de traditionele media weet je soms niet meer wat de werkelijkheid is. Dus je zult toch op meer traditionele wijze met elkaar in contact moeten treden.”
Politiek organiseert eigen wantrouwen
Maarten van der Greft: “Het draait om vertrouwen en je vertegenwoordigd voelen. Wat dat betreft ben ik benieuwd wat de nieuwe coalitie gaat bereiken. PVV, BBB, NSC en VVD hebben nu de kans om mensen te vertegenwoordigen die zich niet vertegenwoordigd voelen. Of het gaat lukken is de vraag. Want de politiek is een kei in het organiseren van haar eigen wantrouwen. Met beloftes die je niet kunt waarmaken maak je het nodeloos ingewikkeld.”
Op lokaal niveau werkt De Ronde Venen hard aan dat gevoel van vertegenwoordiging bij de inwoners. “We hebben twee medewerkers aangesteld, die een hele set van afspraken over participatie ten uitvoer moeten laten brengen binnen de gemeentelijke organisatie. En dat werkt.”
Het lokale niveau heeft in dat opzicht ook een voordeel ten opzichte van het rijksniveau. “Als een inwoner contact zoekt met de wethouder, zit hij meestal binnen 2 weken al aan tafel. Dat is de kracht van het lokaal bestuur.” Danny de Vries: “Maar daar gaat het dus al fout. De gemeente moet juist contact opnemen met zijn inwoners. En niet andersom. Mensen melden niets, tenzij je bij hun in de winkel staat.”
Verkeerde verwachtingen
Lot van Bree: “Je merkt ook vaak dat mensen met verkeerde verwachtingen naar een participatieavond gaan en teleurgesteld afdruipen, als ze merken dat wat zij willen helemaal niet kan. Mensen gaan met bepaalde verwachtingen zo’n meepraatbijeenkomst in en realiseren zich niet dat meepraten wat anders is dan meebeslissen.”
Ans Oude Luttikhuis merkt als BBB-bestuurder weinig van een tekort aan contact. “We hebben in september een ‘Praten met de Staten’-maand. En de BBB houdt elke maandagavond spreekuur. We hebben 23 insprekers gehad bij een avond over het thema ruimte en water. Dus die drempel voor burgers om met bestuurders in gesprek te gaan valt best wel mee.”
Daan Giebels: “We durven als gemeente soms ook niet het echte verhaal te vertellen. Dat het aangescherpte parkeerbeleid ertoe leidt dat er parkeerplekken gaan verdwijnen en mensen verder zullen moeten lopen. Dat moet je gewoon vertellen. Want bewoners voelen echt wel aan of je staat te liegen of niet.”
Water bij de wijn
De BBB heeft veel beloofd in verkiezingstijd. Hoe lastig is het om te erkennen dat niet alles ingelost kan worden? Ans Oude Luttikhuis: “Iedereen weet dat je niet alles kunt binnenhalen. Ook wij hebben als BBB water bij de wijn moeten doen. Beter dat en zorgen dat je verder komt, dan helemaal afhaken. Dat leidt alleen maar tot meer verdeeldheid.”
Vanuit de zaal reageerde Dylan Lochtenberg, wethouder in Veenendaal. In de gemeenteraad was daags voor het congres besloten om af te zien van de bouw van een theater, vanwege financiële tekorten. “Sommige verwachtingen kan de overheid niet waar maken. Daar zijn politici mede debet aan, als zij verwachtingen wekken die niet waargemaakt kunnen worden. Als wij als gemeenten geen mogelijkheden meer hebben om gewekte verwachtingen waar te maken neemt het wantrouwen toe. Daar ligt ook voor het rijk een verantwoordelijkheid.”
Koos Jansen, oud-burgemeester van Zeist: “Ontmoeting en gesprek is de manier om verbinding te maken met die ander. Dat kost tijd. Maar als je werkt aan relatie en verbinding en er is sprake van gelijkheid, dan moet je ook duidelijk kunnen maken dat sommige dingen niet kunnen. Als alles op tafel ligt, moeten er knopen worden doorgehakt. De democratie werkt nu eenmaal zo. En elk mens is bereid om daarover het gesprek te voeren.”
Van praten naar doen
Toch wordt de stap van praten naar doen als een lastige ervaren, zo bleek. Want daardoor dreigt juist weer afstand te ontstaan. Volgens Ans Oude Luttikhuis is de oplossing om het beleid meer van onderop vorm en inhoud te geven. “Ga eerst eens met de mensen praten en bekijk met elkaar wat je voor elkaar kunt krijgen. Bottom up dus, in plaats van top down. Want dan bekijk je het eerst heel breed en dan kom je uiteindelijk nergens uit. Als je bottom up de zaken aanpakt, begin je klein en ga je stap voor stap steeds breder en kun je het ook sneller tot uitvoering brengen.”
Daan Giebels: “En het participatiebeleid moet op de schop. Mensen mogen wel meedenken maar willen eigenlijk vooral meedoen. Dat moet belangrijker worden.”
Lot van Bree: “Vertel het eerlijke verhaal. Dat is uiteindelijk het belangrijkste. Mensen zijn niet gek. Wees eerlijk in wat je bedoeling is en wat wel en niet kan.”
Gespreksleider Sjors Fröhlich besloot het rondetafelgesprek met een anekdote. “Het doet me denken aan het verhaal van de groep mensen die staat te kijken naar een groot aantal vissen op het droge. Een man treedt naar voren en gooit een vis terug het water in. En daarna nog een. En nog een. Zegt een omstander: dat heeft toch helemaal geen zin? Het zijn er teveel. Reactie van de man: Leg dat nou maar eens uit aan de vissen in het water.”
Eensgezind optrekken
Tot slot van de bijeenkomst werd Luuk Heijlman, hoofd concernstaf van de VNG, nog bereid gevonden in te gaan op Haagse actualiteiten. Vanzelfsprekend namen de coalitiebesprekingen en het regeerakkoord op hoofdlijnen daar een belangrijke plaats in.
Op veel punten blijkt opnieuw dat, wanneer beleid wordt gemaakt en de uitvoering ervan niet goed is geregeld, gemeenten uiteindelijk met de problemen worden opgezadeld.
Divendal: “Hoe lang gaan we hierin nog mee? Die vraag hoor je steeds vaker.”
Volgens Heijlman is het zaak om eensgezind op te trekken. “Veel gemeenten zijn anders en hebben een andere mening dan andere gemeenten. Maar als we elkaar niet vasthouden, worden we tegen elkaar uitgespeeld. Dan is dan ook het belang van de VNG: we moeten het wel samen blijven doen. Zoals we ook serieus genomen willen worden.”
Divendal: “Gemeenten moeten zich niet tegen elkaar laten uitspelen. Maar hoe ver gaan we nog met taken op ons nemen?”
Heijlman. “We gaan ervan uit dat de ratio het gaat winnen. Maar als het niet lukt om taken en middelen in balans te krijgen, dan moeten we zeggen tegen het rijk: ‘Sorry, maar we gaan aantal taken niet meer uitvoeren’.”
