Tijdens het Voorjaarscongres van de VNG Utrecht spraken burgemeester Iris Meerts (Wijk bij Duurstede) en wethouder Walter van Dijk (Zeist) over de resolutie ‘Als één sterke bestuurslaag regie op de Digitale Samenleving’. Beiden zijn lid van de VNG-commissie Informatiesamenleving. Hun betoog: digitalisering is geen lokaal vraagstuk meer, maar vraagt om gezamenlijke regie, collectieve keuzes en bestuurlijke lef.
Digitalisering raakt inmiddels elk gemeentelijk proces. Toch pakken gemeenten het nog grotendeels individueel aan. Elke gemeente onderhandelt afzonderlijk met leveranciers, koopt eigen systemen in en ontwikkelt lokaal beleid. Met alle risico’s van dien. “Het is eigenlijk van de gekken dat we dat 342 keer doen”, zei Meerts. “We maken het onszelf nodeloos ingewikkeld.”
De resolutie die tijdens het VNG Jaarcongres wordt voorgelegd, markeert een belangrijke koerswijziging. Gemeenten spreken daarin af om de krachten te bundelen, te standaardiseren en regie te voeren als één digitale overheidslaag.
Digitale dreigingen
De aanleiding is ernstig. Zowel Meerts als Van Dijk wezen op actuele dreigingen uit de digitale wereld: van cyberaanvallen en botnets tot geopolitieke spanningen die via servers en software ons land binnendringen. “We zijn als gemeente heel kwetsbaar”, zei Van Dijk. “We beschikken over gevoelige gegevens en beheren kritieke infrastructuur. En goede mensen om dat veilig te houden zijn schaars.”
Samenwerking biedt hier een oplossing. In hun regio doen ze dat al via een gemeenschappelijke ICT-dienst, maar dat is geen structurele oplossing voor de landelijke opgave. “Als er in Lochem een poortje openstaat, komen ze via Amersfoort naar binnen”, aldus Meerts. “We zijn één overheid en moeten dus ook als één overheid weerbaar worden.”
Beter samen regelen
Een belangrijk gespreksonderwerp was de gemeentelijke autonomie. “We zijn gewend om het zelf te doen”, erkende Meerts. “Maar het gaat hier niet over beleid dat raakt aan onze identiteit of politieke keuzes. Het gaat over fundamentele randvoorwaarden zoals veiligheid, infrastructuur en digitale continuïteit. Die kunnen we veel beter samen regelen.”
Van Dijk gaf aan dat deze autonomie op sommige vlakken illusoir is: “Wij kunnen als gemeente Microsoft niet aanspreken. Maar met 342 gemeenten en in samenwerking met het Rijk kunnen we wel serieuze invloed uitoefenen.”
Een collectieve sprong vooruit
De resolutie richt zich op vijf uitgangspunten: onderzoeken welke onderdelen van digitalisering collectief kunnen worden georganiseerd; dubbel werk voorkomen; schaarse mensen en middelen efficiënter inzetten; digitale weerbaarheid vergroten; en verantwoorde, veilige oplossingen centraal stellen. Meerts benadrukte: “We hebben het hier over een eerste stap. Niet over de precieze invulling, maar over het waarom. Dáár gaat het besluit in juni over.”
Beide sprekers wezen erop dat de technologische en wettelijke eisen snel toenemen. Nieuwe Europese regels zoals de Cyberbeveiligingswet (NIS2) leggen gemeenten expliciete zorg- en meldplichten op en boetes als die niet worden nageleefd. “We hebben geen tijd te verliezen”, aldus Meerts, die overigens asdviseerde niet in te gaan op aanbiedingen van commercieel aanbieders van trainingen. De VNG komt binnenkort met een eigen training voor haar leden.
Geen ICT-vraagstuk
Wat Meerts en Van Dijk vooral duidelijk maakten: digitalisering is geen technisch thema voor de CISO of de wethouder ICT. Het raakt de hele gemeentelijke organisatie, de raad en het college, en uiteindelijk elke inwoner. “Digitale veiligheid en betrouwbare dienstverlening zijn fundamentele onderdelen van goed bestuur”, zei Van Dijk. “Raadsleden zouden hier ook actief bij betrokken moeten zijn.”
In Zeist leidt dit inmiddels tot structureel overleg met de raad over digitaliseringsbeleid en informatiebeveiliging. “Dat zou in elke gemeente moeten gebeuren”, aldus Van Dijk. “Het raakt direct aan het budgetrecht en de verantwoordelijkheid voor inwoners.”
Publieke waarden
Tot slot benadrukten Meerts en Van Dijk dat de inzet op digitalisering niet gaat om techniek, maar om publieke waarden. Het gaat om betrouwbare dienstverlening, bescherming van persoonsgegevens, en zeggenschap over hoe technologie wordt ingezet. “We moeten technologie normeren en democratiseren”, zei Meerts. “Zodat we grip houden op ontwikkelingen als AI en cloudgebruik.”
Ze sloten af met een oproep: “Dit gaat niet alleen over ICT. Dit gaat over hoe we als overheid in de 21ste eeuw willen functioneren. Als we nu geen collectieve stap zetten, blijven we achter de feiten aanlopen. Maar als we de handen ineenslaan, kunnen we echt verschil maken. Veilig, verantwoord en met behoud van publieke regie.”
